Mu buzima busanzwe bw’imiryango, si kenshi abantu batekereza ku ngaruka zishobora guterwa n’imyitwarire y’abashakanye, cyane cyane iyo umwe abyaye umwana hanze y’urugo rwemewe n’amategeko. Iyi nkuru turayisesengura dukoresheje urugero rw’inkuru y’umugabo twise Joseph (izina ryahinduwe ku mpamvu z’umutekano) usanzwe ari umukozi wa Leta, washakanye n’umugore witwa Linda Flower, bakaba barabyaranye abana batanu mu buryo bwemewe n’amategeko.
Nyamara, hashize igihe Linda abyaye undi mwana wagaragaye ko atari uw’umugabo bashakanye. Uwo mwana yavutse mu buryo budasanzwe, kuko Linda ubwe yemeye ko uwo mwana atari uw’umugabo we. Joseph, nk’umugabo, yahise yihagararaho yanga gutanga ubwisungane mu kwivuza (mutuelle de santé) kuri uwo mwana, ndetse ntiyamwandikisha mu izina rye, dore ko atamwemera nk’umwana we.
Ese amategeko mu Rwanda ateganya iki kuri iki kibazo? Umwana abayeho ate? Uburenganzira bwe burarindwa?
kurikirana icyo amategeko abivugaho kwiyi video unasoma inshamake yabyo
Uburenganzira bw’Umwana Buturuka ku Itegeko
Muri Repubulika y’u Rwanda, itegeko ryita ku burenganzira bw’umwana rigaragaza ko umwana afite uburenganzira bwo kugira ababyeyi, izina, no kwandikwa mu bitabo by’irangamimerere. Uko byagenda kose, umwana ntashobora guhabwa igihano kubera amakosa y’ababyeyi be. Ni na yo mpamvu, mu gihe nk’iki, aho umugore abyaye umwana hanze y’urugo, hari inzira ziteganywa n’amategeko kugira ngo umwana atabura uburenganzira bwe.
Iyo Umugore abyaye hanze y’Urugo rw’Amategeko
Nk’uko amategeko abiteganya, iyo umugore ashyingiranywe n’umugabo mu buryo bwemewe, maze akabyara undi mwana atari uw’uwo mugabo, uwo mwana aba adafitanye isano y’amategeko n’uwo mugabo. Icyakora, hari inzira zemewe zifasha gushyira ibintu mu buryo, cyane cyane mu nyungu z’umwana.
Inzira Umugore ashobora Gukoresha
Umugore, nk’uko byavuzwe mu nkuru, ashobora kujya kuregera urukiko kugira ngo rutegeke ishyirwa mu myirondoro ya se w’umwana. Ibi bikorwa hifashishijwe ikirego cy’uburemere cyitwa ikirego cyo kwemeza ubupfubyi cyangwa ubupapa (paternité/maternité).
Icy’ingenzi ni uko Linda cyangwa se undi muntu w’umunyamategeko amuhagarariye, ashobora gutanga ikirego mu rukiko rwasuzuma dosiye, rigasaba se ubyara uwo mwana (Joseph cyangwa undi) gusuzumwa hakoreshejwe ikizamini cya ADN (DNA) kugira ngo hamenyekane niba koko ari se w’umwana.
Igihe Umugabo Atakwemera ko Ari se w’Umwana
Iyo umugabo yihakana umwana, nk’uko Joseph yabigenje, amategeko atanga uburenganzira ku rwego rw’ubutabera gukoresha inzira zose zemewe kugira ngo hamenyekane ukuri. Igihe cyose ubushinjacyaha cyangwa urukiko rukusanyije ibimenyetso bihagije (birimo ADN, ubuhamya bw’abaturage, inyandiko, n’ibindi), umwana ashobora kwandikwa ku izina rya se wemewe.
Uruhare rwa Leta
Leta y’u Rwanda ishyira imbere inyungu z’umwana. Niyo mpamvu iyo bigaragaye ko umwana ari mu buryo bubangamiye uburenganzira bwe, ibigo byita ku burenganzira bw’umwana, nk’Ikigo cy’igihugu gishinzwe iterambere ry’umuryango (NCDA) cyangwa MINIJUST, bishobora kwinjira mu kibazo kugira ngo umwana abone ubufasha.
Uburenganzira bw’Umwana ku Bwisungane n’Uburezi
Ubwisungane mu kwivuza (Mutuelle de Santé) ni uburenganzira bw’ibanze ku mwana wese uri mu Rwanda. Iyo ababyeyi be batemera kumwandikisha, inzego z’ibanze (nk’umudugudu n’akagari) zifite ububasha bwo kumurengera mu buryo bw’amategeko. Hari n’ibigo bitanga inkunga y’ubwisungane ku bana bari mu bibazo byihariye.
Ikindi kandi, umwana wese agomba kubona uburenganzira ku burezi, amafunguro, uburenganzira ku izina, no kuba mu muryango umwitaho.
Inama ku Bantu Bari mu Nkeke nk’iya Joseph na Linda
1. Kwihutira kugana ubutabera: Igihe cyose habonetse ikibazo nk’iki, bikwiye guhita bijyanwa mu nkiko. Kurambirana cyangwa kwihishahisha bizanira umwana ibibazo birimo kwangwa mu muryango, kudakurikirana ubuzima bwe, n’ibindi.
2. Gukoresha Abanyamategeko b’inzobere: Aho bishoboka hose, kugisha inama umunyamategeko ni ingenzi kugira ngo utazatakaza uburenganzira cyangwa ugire icyo usinyira utabisobanukiwe.
3. Kwitondera ingaruka z’imibanire yanduye: Abashakanye bakwiye kumenya ko abana ari izina ry’umuryango kandi bafite uburenganzira ku bw’ababyeyi bombi.
4. Kurengera Umwana: Uko byagenda kose, umwana si uw’umugore gusa cyangwa umugabo gusa, ahubwo ni urungano rw’ejo. Kumurengera ni inshingano y’ababyeyi bombi n’igihugu.
